Bardzo ważnym elementem pracy metodą terapii schematu (metoda III fali terapii poznawczo behawioralnej) jest identyfikacja i doprecyzowanie czym, i jakie są nasze uniwersalne potrzeby emocjonalne.
Jest to o tyle istotne, że z punktu widzenia terapii schematu funkcjonujemy w sposób adaptacyjny/zdrowy (szanujący siebie i innych, nie krzywdzący nas samych i innych), jeśli nasze podstawowe potrzeby emocjonalne są zaspokojone.
Wiele osób ma przekonanie o tym, że wie czego chce/potrzebuje i jakie ich potrzeby emocjonalne nie zostały zaspokojone w dzieciństwie lub nie są zaspokajane obecnie. Jednak, gdy mamy określić szczegóły realizacji tego, czego potrzebujemy, jak chcielibyśmy dbać o nasze potrzeby, to pojawiają się pewne trudności. Dlatego warto zacząć od zdefiniowania podstawowych potrzeb emocjonalnych.
W literaturze wyróżnia się 5 grup podstawowych potrzeb emocjonalnych*, które uważa się za uniwersalne. Przenikają się one wzajemnie. Chcąc zaspokoić emocjonalne potrzeby dziecka, rodzice powinni zwrócić uwagę na:
Bezpieczne przywiązanie (bezpieczeństwo, opieka, troska, akceptacja, miłości, stabilizacja, ochrona)
składa się na nie m.in.:
- dostępność opiekunów, ich reagowanie na nas,
- ważność problemów, z jakimi się zgłaszaliśmy,
- obecność emocjonalna, nie wyśmiewanie,
- poczucie, że bliscy nam zareagują, wesprą nas, gdy coś złego się wydarzy, przyjmą nas takimi, jakimi jesteśmy,
- rozumienie, że mamy swoje zainteresowania/preferencje i emocje, które przeżywamy,
- poczucie bycia kochanym, wzajemność, serdeczność, docenienie.
Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości
składa się na nią m.in.:
- możliwość decydowania o sobie dostosowana do wieku, dawanie wyboru,
- wspieranie poczucia kompetencji i pytanie, czy chce się usłyszeć wskazówkę/radę,
- dostosowana do wieku odpowiedzialność (nie nadopiekuńcza, nie zbyt duża),
- poczucie przynależności, świadomość swoich zasobów.
Swoboda/Wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji
zawiera się w niej:
- empatia, prawo do wyrażania emocji, nauka ich wyrażania w sposób nieraniący innych,
- komunikowanie innym swoich potrzeb,
- wyrażane potrzeby powinny spotkać się empatyczną reakcją-niezaprzeczającą lub bagatelizującą.
Spontaniczność i zabawa
dotyczy:
- beztroski, ekspresji siebie zgodnie z przeżywanymi emocjami, spontanicznych zachowań,
- swobodnego cieszenia się z rzeczy, które są dla nas ważne.
Zaspokajanie tej potrzeby nie oznacza impulsywności, a zdrową ekspresję.
Realistyczne granice i samokontrola
dotyczy:
- nauki rozróżniania dobra od zła, nauki bezpieczeństwa danych zachowań,
- świadomości, że inni ludzie mają takie same prawa jak my,
- dysponowania własnością swoją i cudzą, swoim i cudzym czasem,
- zaangażowania, odmawiania i zgadzania się, stawiania zdrowych granic samemu sobie i innym,
- nauki norm, zasad,
- świadomości, że dane granice są zależne od wieku,
- asertywności, współdziałania z innymi ludźmi,
- życzliwego poszanowania swoich i cudzych preferencji.
* Model Terapii Schematu cały czas się rozwija. W toku badań zwraca się uwagę na dwie nowe potrzeby istotne dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego:
- potrzebę bycia traktowanym sprawiedliwie (fairness)
- potrzebę wewnętrznej integralności/spójności (self-coherence).
Realizacja danej potrzeby musi iść w parze z zaspokajaniem pozostałych potrzeb, np. stawiam granice (odnośnie do zasad bezpieczeństwa, moralności) z równoczesnym danem wsparcia i życzliwości.
Z punktu widzenia psychoterapii schematu, jeśli miałeś zaspokajane powyższe potrzeby w adaptacyjny* sposób – to znaczy, że mogłeś rozwijać się w sposób optymalny, mogłeś kształtować swoją stabilną samoocenę, wierzysz w swoje kompetencje, nauczyłeś się tworzyć bezpieczne relacje, zaspokajać swoje potrzeby i zdrowo funkcjonować.
* słowo adaptacyjny/zdrowy rozumiemy tutaj jako nie krzywdzący, szanujący siebie i innych
Jeśli jednostka od wczesnego dzieciństwa miała niezaspokojone potrzeby emocjonalne, buduje ona szkodliwe dla samej siebie i innych wzorce myślowe i emocjonalne, które składają się na dziecięce nieadaptacyjne schematy emocjonalne.
Nawet jeśli wiele twoich potrzeb nie było w pełni zaspokajanych to sama ich świadomość (zdefiniowanie, określenie) i zatroszczenie się o nie, zadbanie o każdą z nich i o siebie w życiu dorosłym jest drogą do znacznie bardziej komfortowego funkcjonowania w relacjach i ze samym sobą.
Jak Ty w życiu dorosłym dbasz o swoje emocjonalne potrzeby?
Janet S. Klosko, Jeffrey E.Young, Marjorie E.Weishaar, Terapia schematów przewodnik praktyka, GWP Sopot 2015 Matthew McKay i inni., Relacje na huśtawce: jak uwolnić się od negatywnych wzorców zachowań?, GWP, Sopot 2018