Każdy z nas doskonale zna objawy, które towarzyszą nam gdy czujemy lęk. Odczuwanie silnego lęku wiąże się dla nas przede wszystkim z przeżywaniem dyskomfortu. Gdy nie chcemy, aby taki stan trwał długo, staramy się nie narażać na sytuacje, wyzwalacze, czyli bodźce, które prowadzą do odczuwania tej właśnie emocji. Warto jednak zastanowić się czym jest lęk? Może wtedy będzie łatwiej go rozumieć i tym samym tolerować. Lęk jest stanem emocjonalnym wiążącym się z przeżywaniem uczucia dyskomfortu psychicznego, zagrożenia i napięcia. Jest reakcją fizjologiczną/somatyczną, poznawczą, behawioralną i emocjonalną.
Lęk może być odczuwany na różnym poziomie intensywności. Uzasadniony pozwala organizmowi przetrwać i pełni funkcje obronne. Jest naturalną reakcją w trudnych, stresujących sytuacjach, jednak gdy trwa zbyt długo, powoduje znaczny dyskomfort i utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Poniższa animacja przedstawia, zalety związane z funkcją ochronną emocji lęku, a także sytuacje gdy jest on dla nas utrapieniem.
W sytuacjach stresowych istotną rolę odgrywa ciało migdałowate, które w znacznym stopniu odpowiada za generowanie emocji. Najczęściej do jego aktywacji dochodzi na podstawie pojawienia się myśli.
Warto także wspomnieć o autonomicznym układzie nerwowy, a konkretnie dwóch jego częściach, które to regulują nasze zachowanie: układ współczulny i przywspółczulny. Układ współczulny jest aktywny w sytuacji działania, odpowiada za mobilizację np. podczas egzaminu, ucieczki. Drugi układ przywspółczulny aktywuje się gdy jesteśmy zrelaksowani/odprężeni. Oba te układy spełniają swoje funkcje dbając o regulację naszego działania. Uruchamiają system alarmowy naszego ciała poprzez reakcję walka-ucieczka (gdy mózg dostrzega zagrożenie), przygotowując nas do działania lub do odpoczynku i rozluźnienia, gdy brak bodźców ocenianych jako niebezpieczne.
Układ współczulny odpowiedzialny za aktywację (poniżej przykładowe objawy jego działania):
- pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny, która ma aktywować nasz organizm (krew kierowana jest do dużych mięśni)
- rozszerzenie mięśni oskrzeli (abyśmy mogli lepiej oddychać podczas aktywności, często odczuwamy zawroty głowy z powodu zbyt szybkiego tempa oddechu)
- rozszerzenie źrenic (widzenie staje się bardziej skupione na szczegółach, bywa jednak zamazane)
- wzrost ciśnienia (dotlenienie mięśni i tkanek)
- stroszenie włosów (regulacja temperatury ciała)
- wydzielanie potu (pozwala nam się ochłodzić)
- wzrost tętna (w celu pompowania większej ilości krwi)
Układ przywspółczulny jest przeciwieństwem układu współczulnego, odpowiedzialny za odpoczynek i rozluźnienie, (poniżej przykładowe objawy jego aktywacji):
- zwężenie źrenic
- spadek ciśnienia (mniejsza aktywność)
- zwężenie oskrzeli (spokojny oddech)
- wolniejsze tętno (niższa temperatura ciała)
- odczuwanie głodu
Bardzo często zdarza się, że nasz organizm zareaguje wzbudzeniem na konkretne: dźwięki, sytuacje, miejsca, relacje, wspomnienia czy martwienie się. Towarzyszą temu myśli automatyczne typu: „Dzieje się ze mną coś złego”, „Spełni się najgorszy scenariusz”, „Nie dam sobie rady”. Jesteśmy przekonani, że dzieje się coś bardzo złego bo zaczynamy interpretować sytuację jako zagrażającą mimo, że nie zawsze mamy ku temu racjonalne powody. Wynika to z funkcji mózgu związanej z unikaniem niebezpieczeństw. Mózg bardziej wyczulony na zagrożenia był pomocny gatunkowi w celach przetrwania. Otoczenie w którym żyjemy obecnie zmieniło się całkowicie i nie musimy w taki sposób jak kiedyś walczyć o byt (np. polowania, ucieczki przed drapieżnikami). Jednak często mózg „odruchowo” i nadmiarowo uruchamia system wypatrywania niebezpieczeństw w celach możliwości reakcji na nie, powodując tzw. „fałszywe alarmy”.
Po skojarzeniu bodźca i reakcji lękowej organizmu często zaczynamy obawiać się sytuacji w których doszło do takiej reakcji i zaczynamy ich unikać. Jednak dzięki temu, że rozumiemy jak działa nasz organizm w sytuacji lęku znacznie łatwiej jest zaakceptować przeżywany przez nas dyskomfort i zweryfikować czy dana sytuacja na pewno jest dla nas zagrażająca czy ocenić ją jako fałszywy alarm. Możemy w ten sposób zapanować nad lękiem.
Jeśli przeżywanie lęku jest dla nas utrapieniem, ogranicza nam życie i mamy poczucie, że nasz lęk jest nieadekwatny do źródła to zdecydowanie warto skonsultować swoje objawy w celu weryfikacji przyczyn przeżywanego dyskomfortu i nauczenia się metod radzenia sobie z nim.